تحوّلات تفسیر نگاری در قرن چهارده

دگرگونى‌هاى تفاسیر قرن چهارده به لحاظ روش و گرایش تفسیرى مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. نویسنده با تقسیم دگرگونى‌هاى پدید آمده در تفاسیر قرن چهارده به دو بخش حذفى و اثباتى، نخست به بیان منابع و معیارهایى مى‌پردازد که در تفاسیر گذشته اعمال مى‌شده امّا در تفاسیر قرن چهارده نادیده گرفته مى‌شود مانند: اعتبار اسرائیلیات، طرح مبسوط مباحث ادبى و لفظى، تفصیل آیات الأحکام، زیاده روى در تکیه بر روایات. نویسنده، با بررسى علل و عوامل حذف پدیده‌هاى یاد شده، از امورى چون گسترش تفکر نقد، توجه به محتوا و مفاهیم کلى و عینى آیات، اهتمام به ابعاد اخلاقى، اجتماعى و اعتقادى به جاى بعد فقهى، رشد عقل‌گرایى و پیدایش روش قرآن به قرآن، نام مى‌برد. سپس به تحولات اثباتى اشاره کرده آن را به دو بخش گرایش‌ها و روشها دسته‌بندى نموده است. از بخش نخست به عناوینى چون گرایش علمى، گرایش اصلاحى گرایش مادى و گرایش همه نگر اشاره مى‌کند و در تحلیل علل و عوامل پیدایش هر یک از آنها سخن گفته از پدیده‌هایى مثل اعتبار علم در کشف حقایق، نقش علم در رشد جوامع، باور به هدایت‌گرى فراگیر قرآن، هماهنگى قرآن با واقعیتها نام مى‌برد. در بخش دوم نیز به طرح موضوعاتى چون تفسیر موضوعى، روش قرآن به قرآن و ساده نویسى مى‌پردازد و به عواملى مانند پیدایش مکتبهاى اجتماعى متعدد، بى‌اعتبارى روشهاى گذشته و توجه به پیوند سیستمى محتواى آیات اشاره مى‌کند و در پایان به این نتیجه مى‌رسد که علت‌اصلى تحولات‌حذفى‌واثباتى تفاسیر قرن‌چهارده عنصرواقع‌نگرى و توجه به‌ضرورتها و نیازهاى موجود بوده که در همه تحولات خود را نشان مى‌دهد.